Natuurliefhebbers en vooral fans van wilde dieren moeten in de herfst zeker naar de Pyreneeën afzakken om de burlende herten te bewonderen. In dit seizoen voeren de dieren hun merkwaardige paarritueel uit en doordringt hun geloei het idyllische decor van de Pyreneeën en hun voorgebergte in Lleida. Natuurparken zoals Alt Pirineu en Cadí-Moixeró, het Nationaal Park van Aigüestortes i Estany de Sant Maurici en vooral het Nationaal Jachtgebied van Boumort zijn tussen half september en half oktober het decor van dit wonder van het dierenrijk. In deze periode vechten de mannetjes om de gunst van de wijfjes, bakenen ze hun territorium af en burlen ze zonder ophouden. Het is een geweldige beleving om het paargedrag van deze dieren met eigen ogen te bewonderen. Ze markeren dennenbomen met hun gewei, graven de grond af om hun merktekens achter te laten, vechten hevig met botsende geweien en geven hun ongewone ‘concerten’ vanaf de schemering tot diep in de nacht. En dat allemaal om zich voort te planten en het voorbestaan van hun stamboom onder de wijfjes van de roedel veilig te stellen. In dit gebied zijn er gespecialiseerde bedrijven en plattelandshuizen die tochten met een gids organiseren. Ideaal om volop van deze ervaring te genieten en het paarritueel in al zijn pracht te observeren, terwijl je dit cruciale ogenblik voor de dieren zo min mogelijk verstoort.

Naast het Nationaal Park van Aigüestortes i Estany de Sant Maurici telt het westelijke deel van de Catalaanse Pyreneeën nog twee natuurparken. Het Natuurpark Alt Pirineu is met 80.000 hectare het grootste in Catalonië. In dit park staat er ook een andere recordhouder: de Pica d’Estats, die met 3143 meter de hoogste berg van Catalonië is. In het park leven enkele bedreigde diersoorten, zoals het korhoen, de bruine beer en de inheemse Pallaresahagedis, stuk voor stuk heel schuwe dieren.

Het Natuurpark Alt Pirineu (Hoge Pyreneeën) maakt deel uit van het Pyreneese Park van de Drie Naties. Het is een van de vier natuurparken die zich uitstrekken over Andorra, Catalonië en Frankrijk. De andere zijn het Regionale Natuurpark van de Pyreneeën van Ariège, het Communale Natuurpark van de Valls del Comapedrosa en het Natuurpark van Vall de Sorteny.

Alt Pirineu grenst aan het Natuurpark van Cadí-Moixeró, dat de twee bergketens beschermt die met elkaar verbonden zijn door de pas van Tancalaporta. Dit is de beste plek in Catalonië om rotskruipers te observeren, naast andere vogels uit de subalpiene bergbossen van de Pyreneeën, zoals de zwarte specht (die op het logo van het park pronkt) of de ruigpootuil.

Er zijn 33 romaanse kerken in de Val d’Aran, een voor elk dorpje in de vallei. Vijf daarvan zijn volgens experts het interessantst. De eerste is de Sant Miquèu in Vielha, een bouwwerk uit de 13e eeuw met elementen van de stijl die op de romaanse zou volgen: de gotiek. De tweede kerk bevindt zich in Bossòst: de Era Mair de Diu dera Purificacion. Dit gebedshuis is gebouwd in de 12e eeuw, toen de feodale heren op hun felst streden om de controle over de streek. Weer in Bossòst zijn er zeven romaanse kapellen die de parochianen bouwden om zich tegen de pest te beschermen. Op weg naar Port de la Bonaigua passeren we de naburige dorpjes met een indrukwekkend romaans erfgoed: Arties, Salardú en Unha. De kerk van Santa Maria d’Arties is een Cultuurgoed van Nationaal Belang met een spectaculaire scène van het Laatste Oordeel. De laatste twee kerken op de route, Sant Andrèu de Salardú en Santa Eulària d’Unha, steken er ook bovenuit door hun muurschilderingen.

De spoorweg tussen Lleida en La Pobla de Segur werd in 1951 in gebruik genomen en maakte deel uit van een trans-Pyrenees project dat de stad Lleida moest verbinden met Saint Girons aan de overkant van de grens. Maar dat traject is nooit volledig afgeraakt. Vandaag kunnen we deze nostalgische rit naar La Pobla de Segur maken dankzij twee diesellocomotieven uit de jaren 1960 die bekendstaan als ‘ye-yés’. Onderweg passeren 4 stuwmeren, 41 bergtunnels en 31 bruggen de revue. Bovendien krijg je de hele trip lang prachtige uitzichten op de rivier de Noguera Pallaresa, de berg Mont-roig en de bergketen van Montsec. De reis met de Tren dels Llacs duurt een uur en vijftig minuten.

Het is typisch voor veel ruiterregio’s en Catalonië is geen uitzondering: de hoofdwegen ontsloten de Pyreneese valleien veel later dan de rest van de streek. Door het steile terrein waren de inwoners altijd enigszins afgescheiden van de wereld. Ook vandaag nog onderscheidt de streek zich door haar unieke maatschappelijke en culturele kenmerken. In de provincie Lleida ontdek je dat bijzondere culturele erfgoed in verschillende interessante musea, zoals het Espai Raier in La Pobla de Segur. Dat staat in het teken van de oude riviertransportsystemen waarmee boomstammen over de rivier de Noguera Pallaresa werden vervoerd. Esterri d’Àneu is het hoogtepunt van de ecomusea van Valls d’Àneu. Dit museum met een nieuw concept brengt je via een reeks interactieve presentaties dichter bij de levensstijl van de Pallars rond de eeuwwisseling. In Vilamòs kun je het Ecomuseo de Çò de Joanchiquet bezoeken, een traditioneel plattelandshuis uit de 17e tot 19e eeuw dat het leven in de Val d’Aran uit die tijd nabootst.

In Boí, Taüll, Erill la Vall, Barruera, Durro, El Pont de Suert, Llesp, Casós, Vilaller en Senet in de comarca (streek) L’Alta Ribagorça, in Arties en Les in de Val d’Aran, in Isil en Alins in El Pallars Sobirà en in La Pobla de Segur in El Pallars Jussà kun je de ‘falles’ (brandende fakkels) van de Catalaanse Pyreneeën bewonderen. De Unesco heeft dit traditionele festival erkend als immaterieel cultureel erfgoed. Gedurende meerdere dagen worden rond de tijd van de zomerzonnewende, die van dorp tot dorp kan verschillen, feesten gehouden met de ‘falles’ als hoogtepunt. Tijdens die ceremonie steken de bewoners fakkels aan en dragen lokale jongeren boomstammen de berg af naar de dorpjes. Daar wordt een vreugdevuur aangestoken en een groot feest gehouden met muziek en traditionele dans.

Wie Lleida zegt, zegt ook skiën. In deze provincie zijn er dan ook heel wat plaatsen om deze wintersport te beoefenen. In La Vall de Boí staat het Boí Taüll Resort, het hoogstgelegen skigebied van de Pyreneeën. In de Val d’Aran vind je dan weer het emblematische Baqueira-Beret. Maar er zijn ook meer bescheiden resorts waar je aan alpineskiën en langlaufen kunt doen. De lijst is lang en gevarieerd: Espot Esquí, Port Ainé, Tavascan, Port del Comte, Virós-Vallferrera, Aransa, Lles de Cerdanya, Sant Joan de l’Erm en Tuixent-la Vansa. In veel van deze gebieden kun je ook andere sneeuwsporten beoefenen, zoals hondensleeën of sneeuwschoenwandelen.

Op een hoogte van 1500 meter zijn er in La Vall de Boí verschillende geneeskrachtige minerale bronnen te vinden, met een watertemperatuur die varieert van 4 tot 56 graden. De Romeinen waardeerden de therapeutische deugden van deze bronnen al in de 1e en 2e eeuw, net als de heren van Erill, die duizend jaar later over deze streek heersten. Maar het eerste badhuis werd pas in de 17e eeuw gebouwd. Vandaag de dag telt het historische Balneari de Caldes de Boí 37 thermale bronnen met water dat van nature chloor, sulfaten en calciumbicarbonaat bevat. Er zijn ook twee hotels die geopend zijn van de lente tot de herfst, net als een bekende bottelarij van mineraalwater. Het plaatselijke kuuroord heeft de grootste verscheidenheid aan wateren, wat het een plaats opleverde in het Guinness Book of World Records.

Lang voordat de feodale heren hun kastelen optrokken in de heuvels van Lleida of de Grieken en Romeinen hun steden bouwden aan de oevers van de Middellandse Zee, werden de Pyreneeën bewoond door dinosauriërs. Op tal van plaatsen in de provincies Lleida en Barcelona zijn pootafdrukken, botten, fossiele eieren en andere overblijfselen gevonden. Dankzij die resten krijgen paleontologen een steeds beter beeld van hoe het leven in Catalonië eruit moet hebben gezien aan het einde van het Krijt. In Isone en Conca de Dellà kun je het Cretaci Park bezoeken, dat bestaat uit een museum en verschillende sites waar de opgravingen plaatsvinden. Het Orígens Geopark beslaat de delen van de provincie Lleida met een uitzonderlijke geologische waarde. Het maakt deel uit van het Internationale Netwerk van Geoparken van de Unesco. In het Epicentre, het bezoekerscentrum van Pallars Jussà, krijgen we te horen waarom het geologische park zo belangrijk is voor het natuurlijke en culturele erfgoed. Op de eerste verdieping loopt er een interessante tentoonstelling: ‘De aarde en de geologie van de dinosauriërs’. Een andere interessante optie is Dinosfera in het dorpje Coll de Nargó.